Writers:
✍️ hussain fayyaz
/ PhD Research Fellow in Economics, Institute of Higher Education in Islamic Humanities, Al-Mustafa International University /
h_fayyaz@yahoo.com
Pages:
53-76
Receive Date: 2025/11/09
Accept Date: 2025/11/09
Abstract:
Whenever bank resources are injected into subsidiaries, the bank will not be able to provide facilities to other applicants, and this action (bank entrepreneurship) will cause other economic enterprises to be driven out of the market and a kind of monopoly will be created. The purpose of this research is to examine the legitimacy of bank entrepreneurship based on the theory of Sharia Objectives. Based on the research hypothesis, bank entrepreneurship is incompatible with the objectives of Sharia and is therefore prohibited. This research has reached the following conclusions using an analytical-ijtihadi method and using the opinions of jurists: First, the objectives of Sharia have a “same” relationship with the criteria of rulings (benefits and harms) and is used in the process of inferring and extracting Sharia rulings; Second, because bank entrepreneurship causes economic injustice, the closure of production enterprises, the devaluation of the national currency, and disruption of the economic and political system, and this is incompatible with the objectives of Sharia as the criteria of rulings; therefore, it is prohibited in the Islamic banking system.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :بررسی فقهی اقتصادی بنگاهداری در بانکداری اسلامی بر اساس خوانشی جدید از نظریۀ مقاصد شریعت در چارچوب فقه امامیه
Abstract:
هرگاه منابع بانک به شرکتهای تابعه تزریق شود، بانک توان تسهیلاتدهی به سایر متقاضیان را نخواهد داشت، و این عمل (بنگاهداری بانکها) باعث میشود که سایر بنگاههای اقتصادی از بازار بیرون رانده شده و نوعی انحصار به وجود آید. هدف این پژوهش بررسی مشروعیت بنگاهداری بانکها بر اساس نظریۀ مقاصد شریعت است. بر اساس فرضیۀ پژوهش، بنگاهداری بانکها ناسازگار با مقاصد شریعت و درنتیجه ممنوع است. این پژوهش با شیوۀ تحلیلی ـ اجتهادی و با استفاده از نظرات فقها به این نتایج رسیده است: اولاً مقاصد شریعت با ملاکات احکام (مصالح و مفاسد) رابطۀ «این همانی» داشته و در فرایند استنباط و استخراج احکام شرعی کاربرد دارد؛ ثانیاً به دلیل اینکه بنگاهداری بانکها سبب بیعدالتی اقتصادی، تعطیلی بنگاههای تولیدی، کاهش ارزش پول ملی و اخلال در نظام اقتصادی و سیاسی میگردد و این با اهداف و مقاصد شریعت بهعنوان ملاکات احکام ناسازگار است؛ پس در نظام بانکداری اسلامی ممنوع میباشد.
References:
- ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
- احسائی، محمد بن علی (1410ق)، الاقطاب الفقهیة علی مذهب الامامیة. قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- اسلامی منوچهری، حمید (1401)، هزارتوی شرکتهای زیرمجموعۀ بانکها. روزنامة دنیای اقتصاد. شمارة ۵۴۶۲. 9 خرداد 1401
- ttps: //donya-e-eqtesad. com
- بیانات رهبر معظم انقلاب در جمع کارکنان دولت. 7 شهریور 1397. https://khl.ink/f/40399
- پورصفر، زینب و معصومینیا، علی (1401). تحلیل و بررسی ارتباط بین بنگاهداری بانکها و رشد اقتصادی ایران. جامعهشناسی سیاسی ایران، 5(7)، 823ـ848.
- تسخیری، محمدعلی (1388). فقه مقاصدی و حجیت آن (با نگاهی به شیوۀ شهید صدر). اندیشة تقریب، 5(18)، 11ـ44.
- جوینی، عبدالملک (1418ق). البرهان فی اصول الفقه. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- چپرا، محمدعمر (1385). اسلام و چالشهای اقتصادی. ترجمۀ سیدحسین میرمعزی، علیاصغر هادوینیا، احمدعلی یوسفی و ناصر جهانیان. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). تفصیل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم. مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
- حسنی، اسماعیل (1416ق). نظریة المقاصد عند الامام محمد الطاهر العاشور. هیرنده (آمریکا): المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
- حسینی حائری، سیدکاظم (1401ق). فقه العقود. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- حسینی سیستانی، سیدعلی (1436ق). تعارض الادله و اختلاف الحدیث. مقرر: سیدهاشم الهاشمی. بیجا: بینا.
- حسینی خامنهای، سیدعلی (1376). حدیث ولایت. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- حلی (فاضل مقداد) جمالالدین سیوری (1403ق). نضد القواعد الفقهیه على مذهب الإمامیه. قم: کتابخانۀ آیتالله مرعشی نجفی.
- حلی (فاضل مقداد) جمالالدین سیوری (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: مکتبة آیتالله المرعشی النجفی.
- حلی، حسن بن یوسف (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: جامعۀ مدرسین.
- حلی، حسن بن یوسف (1982م). نهج الحق و کشف الصدق. بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
- خندان، عباس (1398). اقتصاد غیررسمی در ایران، اندازه و بررسی علل و آثار. تهران: مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی.
- خوئی، سیدابوالقاسم (1377). مصباح الفقاهه. قم: مؤسسة الفقاهه.
- درگاهی، حسن (1398). تحلیلی بر اقتصاد کلان و آیندهنگری رشد اقتصادی ایران. تهران: مؤسسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی.
- دیانتیزاده، محمدعلی (1393). آغاز خروج بانکها از بنگاهداری در بورس: دلایل، مضرات و بازدارندههای بنگاهداری بانکها. بازار و سرمایه، 5(54 و 55)، 104ـ106.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. دمشق: دار العلم.
- ریسونی، احمد (1416ق)، نظریة المقاصد عند الامام الشاطبی. بیروت: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
- زراعتی، فرزانه (1402). رقابت نابرابر فروشگاههای بزرگ با مشاغل خُرد. 30 آذر1402. کد خبر: 948072. قدس آنلاین:
- https://qudsonline. ir/xb4Sr
- سبحانی، حسن و درودیان، حسین (1395). ارزیابی توجیهپذیری خلق پول بهوسیلۀ سیستم بانکی در نظام بانکداری اسلامی. اقتصاد اسلامی، 16(64)، 43ـ50.
- سوری، داود. بنگاهداری بانکها: دعوا بر سر هیچ. روزنامۀ دنیای اقتصاد. 9 مهر۱۴۰۲. شمارۀ ۵۸۳۶. آدرس سایت:
- https://donya-e-eqtesad.com
- شرکتهای زیرمجموعۀ بانکها اصلیترین دریافتکنندگان تسهیلات کلان. روزنامۀ کیهان، 19 اردیبهشت 1403:
- https://kayhan. ir/001Crl
- شریف مقدسی، علیرضا و دیگران (1396). سرمایهگذاری بانک و ارتباط غیرخطی آن با سلامت بانک در شرایط سرکوب مالی. پژوهشهای پولی بانکی، 10(33)، 353ـ382.
- طباطبایی، سیدعلی (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: اسلامی.
- عابدی، احمد (1376). مصلحت در فقه. نقد و نظر، 3(4)، 166ـ177.
- عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی (1435ق). موسوعة الشهید الاول (القواعد و الفوائد). قم: المرکز العالی للعلوم و الثقافة الاسلامیة.
- علمالهدی، سید مرتضی (1376). الذریعة إلی أصول الشریعة. تهران: دانشگاه تهران.
- علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- فاسی، علال (1993م). مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها. بیروت: دار الغرب الاسلامی.
- فاضل لنکرانی، محمدجواد (1402). نگاهی به مقاصد الشریعه. قم. مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع).
- فخر رازی، محمد بن عمر (1415ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار الفکر.
- فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. تصحیح سیدحسین موسوى کرمانى، علىپناه اشتهاردى و عبدالرحیم بروجردى. قم: اسماعیلیان.
- فلاحتی، حامد (1401)، رهیافتی نو به مقاصد شریعت در استنباط فقهی. مشهد مقدس: حوزۀ علمیۀ خراسان رضوی.
- فهیمی، حمید (1393). تبعات بنگاهداری بانکها. بازار و سرمایه، 5(58 و 59)، 69ـ70.
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم (1422ق). ینابیع المودة لذوی القربى. تهران: اسوه.
- کریمی، رضا و دیگران (1399). شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر ایجاد پدیدة بنگاهداری در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران و تبیین پیامدهای حاصل از آن. تحقیقات مالی اسلامی، 10(1)، 377ـ410.
- لجنة الفقه المعاصر (1441ق). الفائق فی الاصول. قم: مرکز ادارة الحوزات العلمیه.
- مجتهد، احمد و حسنزاده، علی (1380). پول و بانکداری و نهادهای مالی. تهران: پژوهشکدة پولی و مالی.
- محقق اردبیلی، احمد (1419ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: جامعۀ مدرسین.
- مدنیزاده، سیدعلی، ابراهیمی، سجاد و محمودزاده، امینه (1396). حقایقی از روابط بین بنگاه و بانک: شواهدی از دادههای شرکتهای بورسی در ایران. برنامهریزی و بودجه، 22(139)، 3ـ34.
- مطهری، مرتضی (1389). مجموعهآثار. تهران: صدرا.
- مظاهری، طهماسب، شیرکوند، سعید و جمالی، علی (1397). تأثیر محدودیت فعالیت غیربانکی و بنگاهداری بانکها بر کفایت سرمایۀ آنها در کشورهای درحالتوسعه. پژوهشهای پولی ـ بانکی، 11(37)، 355ـ382.
- مغینه، محمدجواد (1421ق الف). الفقه علی مذاهب الخمسه. بیروت: دار التیار.
- مغینه، محمدجواد (1421ق ب). فقه الإمام الصادق. قم: انصاریان.
- موسوی بجنوردی، سیدحسن (1377). القواعد الفقهیه. قم: الهادی.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (1389). صحیفة امام. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (1392). استفتائات (مسائل مستحدثه). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (1415ق). المکاسب المحرمه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
- موسوی خمینی، سیدروحالله (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشرآثار امام خمینی.
- نائینی، محمدحسین (1403ق). تنبیه الامة و تنزیة الملة. ترجمۀ سیدجواد اورعی. قم: بوستان کتاب.
- نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
- وحید بهبهانی، محمدباقر (1419ق). الرسائل الفقهیه (رسالة فی حکم متعة الصغیرة). قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fayyaz, hussain, panahi boroojerdi, Mohammad saeid, Bidar, Mohammad.(2025) A Jurisprudential and Economic Study of Entrepreneurship in Islamic Banking; Based on a New Reading of the Theory of Sharia Objectives in the Framework of Imami Jurisprudence. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16(1), 53-76 https://doi.org/10.22034/marefateeqtesadi.2025.5001842
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
hussain fayyaz; Mohammad saeid panahi boroojerdi; Mohammad Bidar."A Jurisprudential and Economic Study of Entrepreneurship in Islamic Banking; Based on a New Reading of the Theory of Sharia Objectives in the Framework of Imami Jurisprudence". Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16, 1, 2025, 53-76
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fayyaz, H, panahi boroojerdi, M, Bidar, M.(2025) 'A Jurisprudential and Economic Study of Entrepreneurship in Islamic Banking; Based on a New Reading of the Theory of Sharia Objectives in the Framework of Imami Jurisprudence', Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16(1), pp. 53-76
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fayyaz, H, panahi boroojerdi, M, Bidar, M. A Jurisprudential and Economic Study of Entrepreneurship in Islamic Banking; Based on a New Reading of the Theory of Sharia Objectives in the Framework of Imami Jurisprudence. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 2025; 16(1): 53-76