Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, Volume 6, Issue 1, No 11, Year 2025 , Pages 71-94

    The Islamic Banking Index

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Mohammad javad Tavakkoli / Assistance professor, IKI / tavakoli@qabas.net
    ✍️ Abdolkhalegh Karimi / Phd student of the Qur’an and Economics, Jama’a Almostafa Ala’lamiyeh / abkarimi58@gmail.com
    Abstract: 
    In recent decades, an Islamic banking development has doubled the necessity for the codification of the indexes on evaluating the level of realization of their causes. The main question of this paper is that, how can we evaluate the Islamic banking position. Using analytic method the findings of this paper show that observing fiqhi principles of Islam and realization of the Sharia causes form two pivotal aspects of Islamic banking. The components of first aspect are; the elimination of usury, ignorance, corruption and observance of contracts’ fiqh , and the components of second aspect are; efficiency, the convergence of bank and real sectors, justice, performance of social responsibility, dignifying the customer and promotion of Qard al-hasanah loan. In this paper, to evaluate the level of observance of fiqhi’s standards we have introduced the indicators of real contracts, Islamic banking data, knowing the overall meaning of contract, security of banking, allocation in the field of contract and non-delayed claims. To evaluate the realization of the sharia causes we have propounded the indicators such as; efficiency, the banking interests margin, the equality of opportunities, non-rental facilities, giving a chance to the insolvent, regional balance of facilities, justly commission, allocation of duty facilities, providing pure finances, timely payment of facilities and allocation of Qard al-hasanah loan. The offered index of Islamic banking is the simple average of the indicators of fiqhi’s standards and realization of the sharia causes.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :شاخص‌ بانکداری اسلامی
    Abstract: 
    گسترش بانکداری اسلامی در دهه های اخیر، ضرورت تدوین شاخص های ارزیابی میزان تحقق آرمان های آن را دو چندان کرده است. سؤال اصلی این مقاله این است که چگونه می توان وضعیت بانکداری اسلامی را ارزیابی کرد. یافته های این مقاله، با روش تحلیلی، نشان می دهد که رعایت موازین فقهی اسلام و تحقق اهداف شریعت، دو بُعد محوری در بانکداری اسلامی را تشکیل می دهند. مؤلفه های بُعد اول، حذف ربا، جهالت، فساد و رعایت فقه قراردادها و مؤلفه های بُعد دوم، کارایی، همگرایی بخش بانکی و حقیقی، عدالت، ایفای مسئولیت اجتماعی، تکریم مشتری و ترویج قرض الحسنه می باشند. در این مقاله، برای سنجش میزان رعایت موازین فقهی نماگرهای قرارداد واقعی، اطلاعات بانکداری اسلامی، اطلاع از مفاد قرارداد، سلامت بانکی، تخصیص در زمینه قرارداد و مطالبات غیرمعوق معرفی شده اند. برای ارزیابی تحقق اهداف شریعت نیز نماگرهای کارایی، حاشیه سود بانکی، برابری فرصت، تسهیلات غیررانتی، امهال معسر، توازن منطقه ای تسهیلات، کارمزد عادلانه، تخصیص تسهیلات تکلیفی، تأمین مالی طیب، پرداخت به موقع تسهیلات، و تخصیص قرض الحسنه مطرح شده اند. شاخص پیشنهادی بانکداری اسلامی، میانگین ساده نماگرهای رعایت موازین فقهی و تحقق اهداف شریعت است.
    References: 
    • ابدالي، علي و همكاران، 1388، «طراحي مدلي ارزيابي كارايي و درجه‌بندي شعب بانك‌هاي تجاري با استفاده از تكنيك تحليل پوششي داده‌ها»، بانك و اقتصاد، ش 100، ص 46 - 50.
    • اصولي، سيد‌حسن و اصغر اسدي، 1391، «تبيين مدل ارزيابي بانكداري اسلامي با تأكيد بر شاخص‌هاي اجرائي»، در: شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي ـ مجموعه مقالات همايش بانكداري اسلامي، تهران، عترت نو، ص 41 - 60.
    • افشار كاظمي، محمدعلي و همكاران، 1385، «ارزيابي كارايي نسبي بانك توسعه صادرات ايران با استفاده از مدل تحليل پوششي داده‌ها (DEA)»، بانك و اقتصاد، ش 75، ص 42 - 48.
    • امامي ميبدي، علي، 1379، اصول اندازه‌گيري كارايي و بهره‌وري، تهران، مؤسسة مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني.
    • اوغلي، احمد شربت و امير اخلاصي، 1387، «طراحي مدلي براي سنجش رضايت‌مندي مشتريان در صنعت بانكداري توسعه‌اي و اندازه‌گيري رضايت‌مندي مشتريان بانك صنعت و معدن بر اساس آن»، دانش مديريت، ش 81، ص 57ـ74.
    • آهنگران، محمدصادق، 1392، «نگاهي نوين به قاعدة «تبعيت عقد از قصد» با تأكيد بر كاربردهاي آن در بانك‌داري اسلامي»، معرفت اقتصاد اسلامي، ش 9، ص 157 - 176.
    • پناهي بروجردي، نعمت‌الله، 1390، «شاخص تكريم مشتري در الگوي پيشرفت اسلامي- ايراني»، معرفت اقتصادي، ش 4، ص 111 - 122.
    • تسخيري، محمدعلي، 1388، «فقه مقاصدي و حجيت آن(با نگاهي به شيوه شهيد صدر)»، انديشه تقريب، ش 18، ص 11ـ44.
    • توكلي، محمدجواد و عباس شفعيي‌نژاد، 1391، «شاخص توليد خالص داخلي طيب»، معرفت اقتصاد اسلامي، ش 6، ص 29ـ54.
    • توكلي، محمدجواد، 1379، بررسي بانكداري بدون ربا در كشور اردن و مقايسه اجمالي آن با چارچوب بانكداري بدون ربا در جمهوري اسلامي ايران، پايان‌نامة كارشناسي ارشد، موسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، «درآمدي برفلسفه اخلاق تجارت با رويكردي اسلامي»، معرفت اقتصادي، ش 1، ص 7ـ31.
    • ـــــ ، 1392، سازوكار بانكداري اسلامي، قم، انتشارات بين‌المللي المصطفي.
    • ثقفي، علي و ولي‌الله سيف، 1384، «شناسايي و اندازه‌گيري نسبت‌هاي مالي و متغيرهاي اقتصادي بنيادي مؤثر بر سلامت و ثبات نظام بانكي در ايران»، پژوهش‌نامه اقتصادي، ش 17، ص 65ـ112.
    • حبيبيان نقيبي، مجيد، 1381، « قرض‌الحسنه و راهبردهاي توسعه اقتصادي»، نامة مفيد، ش 31، ص 123ـ150.
    • حرعاملي، محمد‌بن حسن، 1409ق، وسائل‏الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربي.
    • حسين‌زاده بحريني، محمدحسين، 1388، «بانكداري اسلامي: مانع يا زمينه‌ساز توسعه، اقتصاد و توسعه»، در: مجموعه مقالات نخستين همايش اقتصاد اسلامي و توسعه، مشهد، ارسلان.
    • حسيني، سيدرضا، 1387، «معيارهاي عدالت اقتصادي از منظر اسلام، بررسي انتقادي نظريه شهيد صدر»، اقتصاد اسلامي، ش 32، ص 5ـ36.
    • حسيني، سيدشمس‌الدين و همكاران، 1388، «اندازه‌گيري كارايي پست‌بانك‌هاي استان‌هاي ايران و عوامل مؤثر در آن»، پژوهش‌نامه اقتصادي، ش 33، ص 125ـ152.
    • حسيني، شمس‌الدين و اميررضا سوري، 1386، «برآورد كارايي بانك‌هاي ايران و عوامل مؤثر بر آن»، پژوهش‌نامة اقتصادي، ش 25، ص 127ـ156.
    • زنوزي، محسن و همكاران، 1390، «بررسي همگرايي بلندمدت نرخ سود بانكي با بازدهي بازار سهام در ايران»، معرفت اقتصاد اسلامي، ش 5، ص 35 - 46.
    • سويلم، سامي ابراهيم، 1380، «واسطه‌گري مالي در اقتصاد اسلامي»، ترجمة محمدجواد توكلي، معرفت، ش 41، ص 47 - 60.
    • صادق‌زاده، مصطفي، 1391، «شناخت شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي»، در: شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي- مجموعه مقالات همايش بانكداري اسلامي، تهران، عترت نو، ص 115 - 139.
    • صادقي، حسين و همكاران، 1389، «اندازه‌گيري فساد مالي در ايران با استفاده از منطق فازي (رويكرد اقتصادي)»، پژوهش‌نامه اقتصادي، ش 39، ص 139 - 174.
    • صدر، سيدكاظم و همكاران، 1385، «اندازه‌گيري بهره وري بانك‌هاي اسلامي (مورد بانك كشاورزي)»، نامه اقتصادي، ج 2، ش 2، ص 49 -7 4.
    • صدر، محمدباقر، 1400ق، اقتصادنا، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات.
    • ـــــ،  1429ق (الف)، البنك اللاربوي في الاسلام، قم، مركز الابحاث و الدراسات التخصيصه للشهيد الصدر.
    • ـــــ،  1429ق (ب)، الاسلام يقود الحياه، المدرسه الاسلاميه و رسالتنا، قم، مركز الابحاث و الدراسات التخصيصه للشهيد الصدر.
    • صدوق، محمد‌بن‌ علي، 1413ق، من لايحضره الفقيه، تصحيح علي‌اكبر غفاري، چ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
    • عيوضلو، حسين، 1384، عدالت و كارايي در تطبيق با نظام اقتصادي در اسلام، تهران، دانشگاه امام صادق.
    • قاسم‌پور، رضا و ديگران، 1391، «ارائه شاخص‌هاي ميزان پياده‌سازي بانكداري اسلامي در بانك‌هاي تجاري ايران»، در: شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي- مجموعه مقالات همايش بانكداري اسلامي، تهران، عترت نو، ص 61 - 88.
    • قاسمي، محمدجواد، 1393، بررسي و تحليل جايگاه استقراء در روش شهيد صدر در اقتصاد اسلامي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد اقتصاد، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • كميجاني، اكبر، و علي‌‌اصغر هادوي‌نيا، 1377، «درآمدي بر جايگاه قرض‌الحسنه در اسلام و اثرات اقتصادي آن»، نامة مفيد، ش 14، ص 233 – 254.
    • مبلغي، احمد، 1392، «اعسار در فقه اسلامي با نگاهي تطبيقي به قوانين موضوعه»، دين و قانون، ش 1، ص 7 – 46.
    • محقق‌نيا، محمدجواد، 1388، «بررسي جايگاه قرض‌الحسنه در نظام بانكي جمهوري اسلامي ايران، معرفت اقتصادي، ش 1، ص 141 ـ 162.
    • ـــــ،  1390، «درآمدي بر تدوين شاخص ربا در بانكداري اسلامي»، معرفت اقتصادي، ش 4، ص 57 - 80.
    • محمودي، وحيد، 1382، «فساد اقتصادي و توسعه»، اطلاعات سياسي اقتصادي، ش 189 و 190، ص 236 - 245.
    • مصباحي مقدم، غلام‌رضا، 1383، «بررسي آموزش اقتصاد پول و بانكداري در جمهوري اسلامي ايران»، اقتصاد اسلامي، ش 15، ص 99 - 128.
    • مطهري، مرتضي، 1372، مساله ربا به ضميمه بيمه، تهران، صدرا.
    • منور اقبال و ديگران، 1378، چالش‌هاي پيش‌روي بانكداري اسلامي، ترجمة حسين ميسمي و مسلم بمانپور، تهران، دانشگاه امام صادق.
    • موسويان، سيدعباس، 1378، بانكداري اسلامي، تهران، پژوهشكدة پولي و بانكي.
    • ـــــ،  1391، پنج ويژگي بانكداري اسلامي/ تفاوت بانكداري اسلامي با بانكداري بدون ربا، بازيابي شده در: http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1397073
    • موسوى بجنوردى، سيدمحمدبن حسن، 1401ق، قواعد فقهيه، چ سوم، تهران، مؤسسة عروج.
    • موسوي خميني، سيدروح‌الله، 1366، كتاب البيع، قم، اسماعيليان.
    • موسويان، سيدعباس و ميمنت ابراهيمي، 1392، شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي، نخستين كنفرانس ملي توسعه مديريت پولي و بانكي، بازيابي شده در: http://www.civilica.com/Paper-MBMCONF01-MBMCONF01_031.html
    • ميرمعزي، سيدحسين، 1384، «الگوي ذخاير سپرده‌هاي بانكي در بانكداري اسلامي»، اقتصاد اسلامي، ش 17، ص 45ـ74.
    • نراقى، احمد، 1417ق، عوائد الأيام في بيان قواعد الأحكام، قم، دفتر تبليغات اسلامى.
    • نظرپور، محمد‌نقي و همكاران، 1390، «بررسي شاخص‌هاي ممنوعيت غرر در عملكرد بانكداري بدون ربا در ايران (مطالعه موردي: بانك تجارت مشهد مقدس)»، اقتصاد اسلامي، ش 43، ص 157 - 188.
    • نظرپور، محمد‌نقي و همكاران، 1393 الف، «شاخص‌هاي صوري‌شدن معاملات در عملكرد بانكداري بدون ربا در ايران؛ بررسي موردي: تسهيلات اعطايي شعب بانك تجارت مشهد مقدس»، پژوهش‌هاي اقتصادي، دوره 14، ش 3، ص 65 - 92.
    • نظرپور، محمد‌نقي و همكاران، 1393 ب، «شاخص‌هاي ممنوعيت ربا در عملكرد بانكداري بدون ربا در ايران؛ بررسي موردي تسهيلات اعطايي شعب بانك تجارت مشهد مقدس»، مطالعات و سياست‌هاي اقتصادي، ش 102، ص 67-94.
    • نظري، حسن‌آقا و مهدي خطيبي، 1392، «روش‌شناسي فقه نظريات اقتصادي از منظر شهيد صدر»، معرفت اقتصاد اسلامي، ش 8، ص 5 - 28.
    • نورى، ميرزا حسين، 1408ق، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل‌البيت.
    • هاشمي شاهرودي، سيدمحمود، 1418ق، «قاعده بطلان ربح مالايضمن»، فقه اهلبيت، ش 7، ص 7 - 52.
    • يزداني، سودابه و فاطمه كاظمي‌نژاد، 1391، «شاخص‌هاي بانكداري اسلامي»، در: شاخص‌هاي ارزيابي بانكداري اسلامي- مجموعه مقالات همايش بانكداري اسلامي، تهران، عترت نو، ص 89 - 113.
    • Antonio, M. S. et al, 2012, "An Analysis of Islamic Banking Performance: Maqashid Index Implementation in Indonesia and Jordania", Journal of Islamic Finance, Vol. 1, No. 1, p. 12 – 29.
    • Chapra, M. Umar, 1985, Towards a Just Monetary System, Leicester, U. K, The Islamic Foundation.
    • Fahim Khan, M, 1992, Human Resources Mobilization Through The Profit- Loss sharing Based Financial system, Jeddah: Islamic Development Bank
    • Hameed, Shahul et al, 2004, Alternative Disclosure and Performance Measures for Islamic Banks, Malasyia: IIUM.
    • Hassan, M. Kabir, 2006, "The X-Efficency in Islamic Banks", Islamic Economic Studies, Vol. 13, No. 2, p. 49 - 78.
    • Khan, Mohsin S , Mirakhor, Abbas, 1987, Theoretical studies in Islamic banking and finance,Houston,The Institute for Research and Islamic Studies.
    • Lefebera, Louis & Vietoriszb, Thomas, 2007, "The Meaning of Social Efficiency", Review of Political Economy, Vol. 19, N. 2, p. 139 - 164.
    • OECD & JRC, 2008, Handbook on Constructing Composite Indicators;Methodology and User Guide.
    • Rafikhan, Shahrukh, 1983, Profit and loss sharing: An economic analysis of an Islamic Financial System, Michigan: University Microfilms International. 
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tavakkoli, Mohammad javad, Karimi, Abdolkhalegh.(2025) The Islamic Banking Index. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 6(1), 71-94

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad javad Tavakkoli; Abdolkhalegh Karimi."The Islamic Banking Index". Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 6, 1, 2025, 71-94

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tavakkoli, M, Karimi, A.(2025) 'The Islamic Banking Index', Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 6(1), pp. 71-94

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tavakkoli, M, Karimi, A. The Islamic Banking Index. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 2025; 6(1): 71-94