Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, Volume 11, Issue 2, No 22, Year 2025 , Pages 107-126

    Explaining the Problems of Qard Al-Hassana Deposits in the Iranian Banking System

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ Mohammad zaman Rostami / Assistant Professor, Faculty of Economics and Management, Qom University / mzrostami1962@gmail.com
    Mohammad hadi Rostami / PhD Student in Jurisprudence and Private Law, Shahid Motahari University / h.rostami123@yahoo.com
    Pages: 107-126 Receive Date: 2025/02/23 Accept Date: 2025/02/23
    Abstract: 
    In the past decades, the institution of Qard Al-Hassan has moved away from its aims in the banking system of Islamic Republic of Iran. Lack of meeting the goals of depositors, allocation with rent, and incorrect determination of allocation priorities are among the problems that have reduced people's desire for Qard Al-Hassan and have replaced the spirit of sacrifice with the spirit of profit. The away this institution from the depositors' goals, despite the protection of the law of the goals, was due to an incorrect interpretation of the law. This study proposes the hypothesis of low efficiency in allocation and reverses usury by using the analytical method in response to the question of the functional deviation of the Qard Al-Hassan loans in the banking system of the country. The findings of the study show that the functional deviation of the Qard Al-Hassan loans in the banking system of the country indicates a deviation in the moral and economic structure of society. The Qard Al-Hassan deposits can be appointed to power of attorney contract based on economic priorities and determine zero real interest rate to prevent problems.
    Keywords: 
    Loan
    Goodly Loan
    Negative Interest Rate
    Zero Interest Rate
    Rent
    Decrease in Purchasing Power.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تبیین انحراف‌های‌ سپرده‌های قرض‌الحسنه در نظام بانکی
    Abstract: 
    در دهه‎ های گذشته، نهاد قرض الحسنه در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران، از اهداف خود فاصله گرفته است. فاصله گرفتن از کارایی حداکثری، عدم تأمین اهداف سپرده گذاران، تخصیص همراه با رانت، و عدم تعیین درست اولویت های تخصیص، از جمله مشکلاتی است که رغبت مردم به قرض الحسنه را کاهش داده و روحیه منفعت طلبی را جایگزین روحیه فداکاری کرده است. فاصله گرفتن این نهاد از اهداف سپرده گذاران، علی رغم حمایت قانون از اهداف و ناشی از تفسیر ناصحیح از قانون بود. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی، در پاسخ به سوال از انحراف کارکردی قرض الحسنه در نظام بانکی کشور، فرضیه کارایی پایین در تخصیص و ربای معکوس را مطرح می کند. یافته های مقاله نشان می دهد که انحراف کارکردی قرض الحسنه در نظام بانکی کشور، بیانگر انحراف در ساختار اخلاقی و اقتصادی جامعه است. برای جلوگیری از انحرافات، می توان سپرده های قرض الحسنه را از طریق عقد وکالت و بر اساس اولویت های اقتصادی تجهیز کرده و نرخ سود واقعی صفر را برقرار ساخت. 
    Keywords: 
    رانت
    کاهش قدرت خرید
    نرخ بهره صفر
    نرخ بهره منفی
    قرض الحسنه
    قرض
    References: 
    • نهج‌البلاغه، 1384، ترجمة محمد دشتی، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • ابراهیمی، محمدحسین، 1375، قر‌ض‌الحسنه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
    • اثنی عشری، ابوالقاسم و محمدرضا بابایی سمیرمی، 1388، «برآورد تابع تقاضای پول در سپرده‌های قرض‌الحسنه بانک‌های ایران»، پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ش51، ص 93-104.
    • اثنی عشری، ابوالقاسم و همكاران، 1387، «ارزیابی عملکرد صنعت بانکداری با استفاده از روش تحلیل پوششی داده‌ها»، نامه مفید، ش69، ص 69-92.
    • اسلامی، زهرا، 1375، بررسی عملکرد سیستم بانکی و ‌صندوق‌های قر‌ض‌الحسنه در خصوص ‌سپرده‌ها و تسهیلات قر‌ض‌الحسنه 1368-1373، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مؤسسة عالی بانکداری.
    • اسماعیلی، محسن و امید توکلی‌کیا، 1390، «شرط ارتکازی در فقه امامیه و حقوق ایران»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، ش2، ص 151-190.
    • باطنی، محمد، 1377، بررسی حقوقی تاثیر تورم در بازپرداخت دیون، تهران، ساجد.
    • بانك مركزي، برگزیده آمارهای اقتصادی بخش بانکی و پولی بانک مرکزی در سال‌های63، 82 و 93.
    • بیدار، محمد، 1391، «کارمزد قرض‌الحسنه و شیوه‌های محاسبه»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش7، ص 97-114
    • توحیدی‌نیا، ابوالقاسم، 1391، «جذب سپرده قر‌ض‌الحسنه به کمک ابزار مالی اسلامی (صکوک)»، تحقیقات ملی اسلامی، ش2، ص 143-160.
    • توحیدی‌نیا، ابوالقاسم و وحید فولادگر، 1396، «آسیب‌شناسی سپردههای قرض‌الحسنه در نظام بانکداری»، اقتصاد اسلامی، ش70، ص 155-184.
    • جبار گلباغی ماسوله، سیدعلی، 1378، درآمدی بر عرف، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه
    • حبیبیان نقیبی، مجيد، 1381، «قرض الحسنه و راهبردهاي توسعه اقتصادي»، نامه مفید، ش31، ص 123-150.
    • حر عاملی، محمدبن حسن، 1416ق، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل‌البیت(ع).
    • حسن‌زاده، علی و مهین‌دخت کاظمی، 1383، «‌صندوق‌های قر‌ض‌الحسنه: ارزیابی کارکرد در بازار پول و اعتبار»، اقتصاد اسلامی، ش16، ص 57-75.
    • حسینی بهشتی، سیدمحمد، 1363، اقتصاد اسلامی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    • حشمتي مولايي، حسين، 1388،«تاثير عملکرد صندوق‌هاي قرض‌الحسنه بر توسعه مالي»، پژوهشنامه اقتصادي، ش6، ص109-138.
    • سهیلی، کیومرث و همكاران، 1388، «مقایسه کارایی عقد قر‌ض‌الحسنه و عقود مشارکتی، مطالعه موردی بانک ملت استان کرمانشاه»، مطالعات اقتصاد اسلامی، ش2، ص 71-94.
    • شعبانی، احمد، 1369، سیستم‌های پولی، تحلیلی (تطبیقی، فقهی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
    • عاملي (شهید اول)، محمدبن‌مکی، بي‌تا، القواعد و الفوائد، قم، مکتبة المفید.
    • صدر، سیدکاظم، 1384، «محاسبه هزینه تسهیلات قر‌ض‌الحسنه و مقایسه آن با سایر عقود اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش 19، ص 13-44.
    • طباطبائی، محمدحسین، 1417ق، ‏ترجمة الميزان، ترجمة محمدباقر موسوی، قم، دفتر نشر اسلامى.
    • طبرسی، فضل‌بن حسن، 1377، ‏تفسير جوامع الجامع، تهران، دانشگاه تهران و مديريت حوزه علميه قم.
    • طیبی، کمیل، 1383، «بررسی تحولات صندوق‌های قر‌ض‌الحسنه استان اصفهان»، در: مجموعه مقالات پانزدهمین همایش بانکداری اسلامی، مؤسسة عالی بانکداری.
    • عابدیان، میرحسین، 1381، «عوامل مؤثر در تغییر حکم»، متین، ش 15 و 16، ص 105-138.
    • عباسی حسین‌آبادی، حسن و محمدجواد ولی‌زاده ،1387، «تاثیر عملکرد عرف در حکم فقهی نظریه جبران کاهش ارزش پول»، حقوق خصوصی، ش28، ص 298-319.
    • عبدی ساوجیان، بیژن، 1369، بررسی سیستم بانکداری اسلامی و نقش پول در آن با توجه به ماهیت پول، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه امام صادق(ع).
    • عرب‌مازار، عباس و سعید كيقبادي، 1385، «جايگاه قرض‌الحسنه در نظام بانکي ايران»، اقتصاد اسلامی، ش22، ص 13-46.
    • عزتی، مرتضی و لطف‌الله عاقلی، 1387، «سرمایه مذهبی: ماهیت، عناصر تشکیل و آثار آن»، در: اولین همایش اقتصاد اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد.
    • عزتی، مرتضی، 1393، «ارزیابی اثر بازارهای مالی بر بازار قرض‌الحسنه در ایران»، جستارهای اقتصادی ایران، ش22، ص 155-185.
    • علوی‌منش، سیدمحسن، 1391، بررسی قرض الحسنه در ایران (با تأکید بر وام رفع احتیاجات ضروری کارکنان بانک‌ها)»، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس.
    • فراهانی، سعید و همكاران، 1394، «تأثیر مؤسسات مالی بانکی و غیربانکی اسلامی بر رشد اقتصادی ایران»، مدل‌سازی اقتصای، ش31، ص21-41
    • فیض کاشانی، ملامحسن، 1415ق، ‏تفسير صافي، تهران، صدر.
    • قلیچ، وهاب، 1395، «مسئولیت جبران کاهش ارزش پول بر عهده کیست؟»، تازه‌های اقتصاد، ش۱۵۰، ص 116-118.
    • کمیجانی، اکبر و ناهید پوررستمی ،1387، «تأثیر سرکوب مالی بر رشد اقتصادی»، پژوهش‌های اقتصادی ایران، ش37، ص 39-59.
    • محقق‌نیا، محمدجواد، 1388، بررسی جایگاه قرض‌الحسنه در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران، معرفت اقتصادی، ش1، ص141-162.
    • محقق داماد، سیدمصطفی، 1388، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
    • مرادخانی، احمد و امیر شمس، 1391، «بررسی قاعده فقهی (العقود تابعة للقصود)»، مطالعات فقهی و فلسفی، ش9، ص 33-58.
    • مرکز پژوهش‌های مجلس، 1396، آسیب‌شناسی نظام بانکی، 1. ساماندهی تجهیز و تخصیص منابع قرض الحسنه بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی، تهران، معاونت پژوهش‌های اقتصادی.
    • مصباحی، غلامرضا، 1371، «پاره‌ای مشکلات بانکداری بدون ربا»، در: سومین سمینار بانکداری اسلامی.
    • مطهری، مرتضی، 1375، مسئله ربا، تهران، صدرا
    • ـــــ ، 1390، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    • مقدم، وحید و دیگران، 1396، «الگوی بازار قر‌ض‌الحسنه بر اساس تحلیل محتوای آیات قرآن»، اقتصاد اسلامی، ش65، ص 33-61.
    • مکارم شيرازى، ناصر، 1374، تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية.
    • ـــــ ، 1376 (الف)، ربا و بانکداری اسلامي، قم، مدرسه الامام علی‌ابن‌ابیطالب(ع).
    • ـــــ ، 1376 (ب)، مجموعه استفتائات جدید، قم، مدرسه الامام علی‌ابن‌ابیطالب(ع).
    • موسايي، ميثم، 1377، تبيين مفهوم و موضوع ربا از ديدگاه فقهي، تهران، مؤسسة تحقيقات پولي وبانكي.
    • موسوی بجنوردی، سیدمحمد، 1372، «پاسخ به مسائل مربوط به پول و تورم»، رهنمون، ش6، ص 108-116.
    • موسویان، سیدعباس، 1380، بانکداری اسلامی، تهران، پژوهشگاه پولی و بانکی.
    • موسوي خمینی، سيدروح‌الله، 1379، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم.
    • ـــــ ، 1385، الرسائل، تهران، اسماعیلیان.
    • مهاجری، مهدی، 1390، «تاثیرات اخلاقی انفاق در قرآن کریم و حدیث»، در: مجموعه مقالات پنجمین همایش امام‌خمینی، کمیته امداد امام‌خمینی.
    • هدایتی، سیدعلی‌اصغر، 1375، «بررسی جبران زیان‌های وارده به افراد، سپرده‌ها و منابع بانک بر اثر کاهش قدرت خرید پول»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش113 و 114، ص 130-141.
    • یوسفی، احمدعلی، 1383، «راه‌های جبران کاهش ارزش پول در سپرده‌های بانکی»، اقتصاد اسلامی، ش13، ص 135-153.
    • ـــــ ، 1388، «بررسی فقهی نظریه‌های جبران کاهش ارزش پول»، فقه اهل بیت فارسی، ش31، ص 59-137.
    • Finch, David, 1956, “Purchasing Power Guarantees for Deferred Payments”, IMF Staff papers, Vol. V, No. I, P 1-22.
    • Mannan, Mohammad A, 1970, “Consumption Loan in Islam”, The Islamic Review and Arab Affairs, Vol. 58, P 19-22.
    • 63 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rostami, Mohammad zaman, Rostami, Mohammad hadi.(2025) Explaining the Problems of Qard Al-Hassana Deposits in the Iranian Banking System. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 11(2), 107-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad zaman Rostami; Mohammad hadi Rostami."Explaining the Problems of Qard Al-Hassana Deposits in the Iranian Banking System". Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 11, 2, 2025, 107-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rostami, M, Rostami, M.(2025) 'Explaining the Problems of Qard Al-Hassana Deposits in the Iranian Banking System', Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 11(2), pp. 107-126

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Rostami, M, Rostami, M. Explaining the Problems of Qard Al-Hassana Deposits in the Iranian Banking System. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 2025; 11(2): 107-126