Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, Volume 16, Issue 1, No 31, Year 2025 , Pages 145-164

    Validity of the condition of waiving the agent's right to terminate in a bank Mudaraba contract and the survival of this right by the bank

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ zahra mahdikhani sarvjahani / PhD student in Islamic Economics, University of Qom / z.mehdikhani70@gmail.com
    Mohammad ali Karimi Tabar / Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Qom
    Saeid Farahanifard / Professor, Department of Islamic Economics, University of Qom / farahanifard@ues.ac.ir
    dor 20.1001.1.20422322.1403.16.1.7.2
    doi 10.22034/marefateeqtesadi.2025.5001119
    Abstract: 
    One of the conditions that has been included in bank Mudaraba contracts since 2015 is the condition of waiving the agent's right to terminate. In this article, we will examine the validity of this condition using an analytical method. Based on Article 4 of the executive contract of bank Mudaraba approved on 19/8/1394 by the Council of Money and Credit, the bank has stipulated the obligation to fulfill the term and waive the agent's right to terminate. Based on the hypothesis of the article, this condition is contrary to the views of jurists in jurisprudence and contrary to Sharia. According to the results of the research, Mudaraba is a permissible contract and, like other permissible contracts, its permissibility is an inseparable part and one of the requirements of its essence; as a result, the term condition in Mudaraba, if it is from the owner, is not associated with the condition of non-termination and does not necessitate the Mudaraba contract; but if this condition is from the agent, its return to the condition of non-termination is contrary to the requirements of the essence of the contract and is invalid; in this context, there is no difference between the condition of act and result, a condition within the contract or a condition within the contract that is necessary or permissible; therefore, the condition of non-termination mentioned in the second paragraph of Article 4 of the executive contract of bank Mudaraba is invalid.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :صحت سنجی شرط اسقاط حق فسخ عامل در عقد مضاربه بانکی و بقای این حق از طرف بانک
    Abstract: 
    یکی از شرایطی که از سال 1394 در قراردادهای مضاربۀ بانکی گنجانده شده، شرط اسقاط حق فسخ عامل است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به بررسی صحت این شرط می‌پردازیم. بر اساس مادۀ 4 قرارداد اجرایی مضاربۀ بانکی مصوب 19/8/1394 شورای پول و اعتبار، بانک وفای به مدت و اسقاط حق فسخ عامل را شرط کرده است. بر اساس فرضیۀ مقاله، این شرط خلاف دیدگاه فقها در فقه و مخالف شرع می‌باشد. بر اساس نتایج پژوهش، مضاربه عقدی اذنی است و همانند سایر عقود اذنی، جواز آن جز لاینفک و از مقتضیات ذات آن می‌باشد؛ درنتیجه شرط مدت در مضاربه اگر از سوی مالک باشد، ملازمه با شرطیت عدم فسخ آن نداشته و سبب لزوم عقد مضاربه نمی‌گردد، اما اگر این شرط از سوی عامل باشد، بازگشتش به اشتراط عدم فسخ بوده که مخالف با مقتضای ذات عقد و باطل می‌باشد. در این زمینه تفاوتی میان شرط فعل و نتیجه، شرط ضمن عقد یا شرط در ضمن عقد لازم یا جایز دیگر نیست؛ بنابراین اشتراط عدم فسخ که در بند دوم مادۀ 4 قرارداد اجرایی مضاربۀ بانکی آمده باطل است.
    References: 
    • ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر (1406ق). المهذب. قم: جامعۀ مدرسین.
    • ابن‌حمزه، محمد بن علی (1408ق). الوسیلة الی نیل الفضیلة. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
    • ابن‌زهره، حمزه بن علی (1417ق). غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
    • ابن‌سعید، یحیی بن احمد (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسۀ سیدالشهداء(ع).
    • ابن‌فارس، احمد بن زکریا (1979م). معجم مقاییس اللغة. بیروت: دارالفکر.
    • اصغری آقمشهدی، فخرالدین و عباسی گلمایی، مراد (1391). بازجستی در ویژگی‌های فقهی و حقوقی سرمایه در عقد مضاربه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 4(7)، 7ـ28.
    • امامی، حسن (بی‌تا). حقوق مدنی. بی‌جا: اسلامیه.
    • انصاری، مرتضی (1422ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    • بجنوردی، حسن (1377). القواعد الفقهیه. قم: الهادی.
    • تفرشی، محمد عیسی و قنواتی، جلیل (1377). ارکان عقد مضاربه در حقوق اسلام و حقوق مدنی. مدرس علوم انسانی، 9، 133ـ155.
    • تهانوی، محمدعلی (بی‌تا). کشاف اصطلاحات الفنون. لبنان: مکتبة اللبنان ناشرون.
    • حسینی دستی، سیدمصطفی (1379). معارف و معاریف. بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگی آرایه.
    • حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه. قم: جامعۀ مدرسین.
    • حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • حکیم، محسن (1374). مستمسک العروة الوثقی. قم: دارالتفسیر.
    • حلی، حسن بن یوسف مطهر (1413ق). قواعد الاحکام. قم: جامعۀ مدرسین.
    • حلی، حسن بن یوسف مطهر (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    • حلی، حسن بن یوسف مطهر (بی‌تا). تذکرة الفقهاء. تهران: مکتبة المرتضویه.
    • حلی، یحیی بن سعید (1405ق). الجامع الشرائع. قم: مؤسسة سیدالشهداء(ع) ـ العلمیه.
    • خوئی، سیدابوالقاسم (1406ق). المبانی فی شرح العروة الوثقی. نجف: بی‌نا.
    • داورزنی، حسین و رضوی، سیدمحمد (1393). امکان‌سنجی تعمیم عقد مضاربه به تمام فعالیت‌های تجاری. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 6(11)، 77ـ94.
    • رازی، احمد بن فارس (1414ق). مجمل اللغة. بیروت: دارالفکر.
    • سبحانی تبریزی، جعفر (1396). احکام مضاربة فی ثوبها الجدید. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
    • سبحانی تبریزی، جعفر (1416ق). نظام المضاربة فی الشریعة الاسلامیة الغراء. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
    • سبحانی تبریزی، جعفر (1395). درس خارج آیت‌الله سبحانی. 
    • سیفی، علی‌اکبر (1385). دلیل تحریر الوسیله (المضاربه). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    • شهید اول، محمد بن مکی (بی‌تا). اللمعة الدمشقیة. بی‌جا: دارالفکر.
    • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: مکتبة الداوری.
    • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
    • طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1417ق). العروة الوثقی. بی‌جا: بی‌نا.
    • طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1381). غایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی. تدوین: ع. قمی. قم: صبح پیروزی.
    • طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1421ق). حاشیة مکاسب. قم: اسماعیلیان.
    • طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مکتبة المرتضویه.
    • طوسی، محمد بن حسن (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
    • علامه حلی، حسن بن یوسف (1410ق). ارشاد الأذهان الی احکام الایمان. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.
    • فاضل موحد لنکرانی، محمد (1425ق). تفصیل الشریعة (المضاربة، الشرکة و...). قم: مرکز فقه الائمة الاطهار(ع).
    • فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد. قم: اسماعیلیان.
    • فیروزآبادی، مجدالدین (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: بی‌نا.
    • فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. بیروت: المکتبة العلمیه.
    • محقق داماد، مصطفی (1381). قواعد فقه. تهران: سمت. 
    • محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
    • محقق حلی، جعفر بن حسن (1376). المختصر النافع فی فقه الامامیه. قم: مطبوعات دینی.
    • محقق حلی، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
    • مغنیه، محمدجواد (1379). فقه الامام جعفر الصادق. قم: انصاریان.
    • مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.
    • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم.
    • ملاکریمی، فرشته و راغبی، محمدعلی (1398). معیارهای تشخیص شروط خلاف مقتضای عقد در عقود مشارکتی. اقتصاد اسلامی، 19(74)، 89ـ113.
    • موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1379). فقه المضاربه. قم: جامعة المفید.
    • موسوی بجنوردی، محمد (1379). قواعد فقهیه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • موسوی سبزواری، عبدالاعلی (بی‌تا). جامع الاحکام الشرعیة. قم: مؤسسة المنار.
    • موسوی خمینی، سیدروح الله (1392). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • نجفی، محمدحسن (بی‌تا). جواهر الکلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1382). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع). قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع).
    • هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1432ق). کتاب المضاربه. قم: مرکز اهل البیت(ع) للفقه و المعارف الاسلامیه.
    • الهام، صادق (1396). نگاهی فقهی به قراردادهای مضاربه و جعاله بانکی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
    • الهام، صادق و سعدی، حسنعلی (1393). بطلان شرط ضمان در قرارداد مضاربة بانکی در بانکداری اسلامی. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 37، 37ـ56. 
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    mahdikhani sarvjahani, zahra, Karimi Tabar, Mohammad ali, Farahanifard , Saeid.(2025) Validity of the condition of waiving the agent's right to terminate in a bank Mudaraba contract and the survival of this right by the bank. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16(1), 145-164 https://doi.org/10.22034/marefateeqtesadi.2025.5001119

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    zahra mahdikhani sarvjahani; Mohammad ali Karimi Tabar; Saeid Farahanifard ."Validity of the condition of waiving the agent's right to terminate in a bank Mudaraba contract and the survival of this right by the bank". Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16, 1, 2025, 145-164

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    mahdikhani sarvjahani, Z, Karimi Tabar, M, Farahanifard , S.(2025) 'Validity of the condition of waiving the agent's right to terminate in a bank Mudaraba contract and the survival of this right by the bank', Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 16(1), pp. 145-164

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    mahdikhani sarvjahani, Z, Karimi Tabar, M, Farahanifard , S. Validity of the condition of waiving the agent's right to terminate in a bank Mudaraba contract and the survival of this right by the bank. Ma`rifat-e Eghtesad-e Islami, 2025; 16(1): 145-164