معناشناسي «مكتب»، «نظام» و «علم» در ادبيات اقتصاد اسلامي

سال دهم، شماره اول، پياپي 19، پاييز و زمستان 1397

حسن آقانظري / استاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    hnazari@rihu.ac.ir
محمدجواد توکلي / استاديار گروه اقتصاد موسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره    tavakoli@iki.ac.ir
محمد بيدار / دکتري فلسفة اقتصاد اسلامي موسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني ره    bidar.mohamad@yahoo.com
دريافت: 25/01/1397 ـ پذيرش: 19/07/1397

چکيده
هرچند واژگان مکتب، نظام وعلم به طور فراوان در ادبيات اقتصاد اسلامي به كار مي‌رود، تفاهم چنداني در مورد مفهوم و رابطه آنها وجود ندارد. در اين مقاله به بررسي اين سه مفهوم و نسبت ميان آنها مي‌پردازيم. بنا به فرضيه مقاله، گزاره‌هاي اقتصاد اسلامي تنها شامل گزاره‌هاي مكتبي و علمي مي‌شوند. بر اساس يافته‌هاي تحقيق، مکتب اقتصادي اسلام، خطوط اصلي و اصول راهبردي فعاليت‌هاي اقتصادي بر اساس آموزه‌هاي اسلامي را بيان مي‌کند. علم اقتصاد اسلامي، واقعيت‌هاي اقتصادي حاصل از آموزه‌هاي نظري و عملي مکتب اسلام را توضيح داده و روابط بين متغيرهاي مستقل و وابسته را توصيف، تبيين و پيش‌بيني مي‌کند. اما نظام اقتصاد اسلامي و گزاره‌هاي حاكي از سياست‌گذاري در اقتصاد اسلامي، به‌جهت محتوا، هويت مستقلي در كنار مكتب و علم اقتصاد اسلامي ندارند؛ بلكه تركيبي از گزاره‌هاي مكتبي و علمي اقتصاد اسلامي مي‌باشند. سیاست اقتصادی اسلامي حاصل به کارگیری هم‌زمان گزاره‌های مکتبی و علمی اقتصاد اسلامي براي ارائه ابزارهای عملیاتی مورد نياز براي تحقق اهداف اقتصادي اسلام مي‌باشد. نظام اقتصاد اسلامي، در شکل کلی خود به مثابه چتری است که بخش‌های مختلفی همچون مکتب، علم و سیاست‌های اقتصاد اسلامي را می‌پوشاند. 
کليدواژه‌ها: مکتب اقتصاد اسلامي، نظام اقتصادي اسلام، علم اقتصاد اسلامي، سياست‌گذاري اقتصادي، اقتصاد اثباتي، اقتصاد هنجاري.
طبقه‌بندی JEl: N0، P4، Z12.