معرفت اقتصاد اسلامی

، سال دوم، شماره اول، پیاپی سوم، پاییز و زمستان 1389، صفحه 93 ـ 118

Ma'rifat-i Eghtesadi, Vol.2. No.1, Fall & Winter 2010-11

سیدمحمّدکاظم رجایی*

چکیده

تحلیل ویژگی ها و کارکردهای بازار اسلامی یکی از مباحث مهمّ اقتصاد اسلامی است که کمتر بدان پرداخته شده است. در مقالة حاضر، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی ویژگی های بازار اسلامی در نظریه و عمل می پردازیم. فرضیة اصلی مقالة ما این است که بازار اسلامی را می توان با ویژگی های شفّافیت، تطابق با شرع، حاکمیت اخلاق اسلامی، و هدایت و نظارت دولتْ بازشناسی، و جلوه هایی از تحقّق این ویژگی ها را در سابقة تمدّنی آن مشاهده کرد. شفّافیت در بازار اسلامی، از طرفی، متأثّر از فضای فیزیکی بازار اسلامی است که یاد خدا و ترس از روز قیامت را تقویت می کند؛ و از طرف دیگر، ناشی از انگیزه های قوی و الهیِ عاملان اقتصادی برای پرهیز از پنهان کاری اطلاعاتی است. کاهش قیمت، تسهیل مبادلات، افزایش اضافه رفاه مصرف کننده، اضافه ارزش تولیدکننده، و سرانجام افزایش کارایی بازار، از نتایج این «شفّافیت قوی» است. در کنار نظارت رسمی دولت، حضور و ارتباط موثر حوزه های علمیه و مساجد در بازار شکل گرفته در تمدن اسلامی تاثیری شگرف بر رعایت موازین شرع و اخلاق اسلامی در بازار داشته است. این نهادهای اسلامی با دمیدن روح تقوی در بازار، موجب از بین رفتن زمینه های فساد مالی و بروز آثار تربیتی اهتمام به لقمه حلال می شوند.

کلید واژه ها بازار، ویژگی های بازار، بازار در تمدّن اسلامی، شفّافیت، دخالت دولت.

طبقه بندیJEL: D41، D80.