تحليل ساختار فقهي هزينه‌ها و درآمدهاي تکافل اجتماعي

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 25، پاييز و زمستان 1400، ص 7 ـ 26
 

مقالة پژوهشي:
* مصطفي کاظمي نجف‌آبادي / استاديار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه     mostafakazemi@rihu.ac.ir
سیدرضا حسینی / دانشیار گروه اقتصاد پژوهشگاه حوزه و دانشگاه     srhoseini@rihu.ac.ir
دريافت: 12/12/1400 ـ پذيرش: 14/04/1401

چکيده
تکافل اجتماعي برآيند مجموعه‌‌اي از احکام فقهي است که به موجب آن آحاد جامعه در قبال وضعيت زندگي همديگر و تأمين نيازهاي عمدتا معيشتي نيازمندان احساس مسئوليت مشترک مي‌كنند. اين مقاله بر آن است تا با بازخواني و تبيين مجدد اين احکام به روش تحليلي- توصيفي، ساختار فقهي جديدي از آنها ارائه دهد که به موجب آن ضمن آنکه برداشت مناسب‌تري از ظواهر نصوص شرعي به‌دست ‌آيد، امکان ساماندهي نهادهاي خيريه در قالب‌هاي جديد نيز فراهم ‌شود. نتايج اين تحقيق حاکي از آن است که مفاهيم و احکام فقهي ناظر بر افراد نيازمند در جانب هزينه‌هاي تکافل اجتماعي را مي‌توان در قالب سه معيار فقر ناشي از ناتواني، فقر کم‌درآمدي و فقر موردي تقسيم‌بندي كرد. همچنين احکام جانب درآمدهاي تکافل اجتماعي ابتدا به دو نوع استحبابي و الزامي تقسيم مي‌شوند که احکام الزامي به نوبه خود قابل تقسيم به دو دسته الزامي بالذات و الزامي بالعرض مي‌باشند. احکام الزامي بالذات را نيز مي‌توان به سه گروه الزامي ايماني، الزامي تکليفي و الزامي وضعي تقسيم‌بندي كرد. اين ساختار مي‌تواند افق‌هاي جديدي را از حيث منابع درآمدي، فراروي حوزه تکافل اجتماعي بازگشايد و از نحوه تقسيم مطلوب مسئوليت‌هاي نهادهاي تکافلي رمزگشايي كند.

کليدواژه‌ها: هزينه‌ها، درآمدها، تکافل اجتماعي، فقه اسلامي.
طبقه‌بندي JEL:  I30، I38.، D64.