نقدي بنيادين بر جايگاه بانک تجاري در نظام مالي اسلام

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 25، پاييز و زمستان 1400، ص 27 ـ 44
 

مقالة پژوهشي:
* احمدرضا صفا/ دکتراي علوم اقتصادي دانشگاه عدالت     ahmadrsafa@yahoo.com
حسين صمصامي/ استاديار دانشکده علوم اقتصادي و سياسي دانشگاه شهيد بهشتي     h-samsami@sbu.ac.ir
دريافت: 12/11/1400 ـ پذيرش: 23/03/1401

چکيده
انديشمندان مسلمان بي‌توجه به ماهيت بانک تجاري، با حفظ ساختار و تغيرات روبنايي به منظور حذف ربا، سازوکار عمليات بانکي بدون ربا بر پايه عقود را طراحي کرده‌اند. اين نوع بانکداري در عمل، به سبب ساختارها و ابزارهاي ناهمگون با ماهيت بانک، به‌مثابه يکي از اجزاي نظام سرمايه‌داري، با مشکلاتي همچون اجراي صوري قراردادها و عدم کارايي مواجه شده است. سؤال اساسي اين است که چرا ساختار بانک با وجود جايگزيني عقود شرعي نتوانسته است به صورت شرعي عمل نمايد؟ براي پاسخ، بايد در چارچوب نظام مالي اسلامي، در سه مرحله آسيب‌شناسي، ترسيم طرح مطلوب، و راهبرد حرکت از وضع موجود به مطلوب، تحقيقی صورت‌ پذيرد. اين مقاله ضمن آسيب‌شناسي نهاد بانک تجاري با تحليل ماهيت و ارکان آن، نشان مي‌دهد اين نهاد مالي يک پديده مستحدث به‌شمار می‌آید که با مباني و اهداف نظام مالي اسلام تطابق ندارد. با توجه به آنچه گفته شد و بی‌توجهی اقتصاددانان در حوزه مالي اسلامي به مفاهيم فلسفي نظام مالي اسلام و ماهيت بانک تجاري، اين نهاد بستر مناسبي براي اجراي عقود اسلامي نيست و هر راهکاري با حفظ اين ساختار نمي‌تواند موفق شود. الگوهاي ارائه‌شده نيز داراي ايرادهای روشي در اهداف و راهبردي است.

کليدواژه‌ها: بانک تجاری، نظام مالی اسلام، ربا، بانکداری بدون ربا، بانک، عقود اسلامی.
طبقه‌بندي JEL:  E50،G21.