ارزيابي فقهي توزيع بالسويه خراج و انفال

سال سيزدهم، شماره اول، پياپي 25، پاييز و زمستان 1400، ص 67 ـ 84
 

مقالة پژوهشي:
ياسر حاجي‌پور/ دانشجوي دكتري اقتصاد اسلامي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه    yhajipour@rihu.ac.ir
دريافت: 30/11/1400 ـ پذيرش: 09/04/1401

چكيده
يكي از مسائل اساسي در سياست‌گذاري يارانه انرژي، تعيين معيار عدالت در توزيع آن است. برخي با استناد به سيره اميرمؤمنان علي(ع) و احكام شرعي معتقدند: نفت و گاز متعلق به عموم مردم ايران است و به منظور تحقق عدالت توزيعي، بايد به صورت مساوي بين آنان توزيع شود. براي ارزيابي دقيق‌ اين ادعا بايد به بررسي معيار توزيع عادلانه منابع ورودي بيت‌المال بر اساس فقه شيعه پرداخت. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي ادله توزيع بالسويه دو منبع «خراج» و «انفال» مي‌پردازد. بنا به يافته‌هاي تحقيق، تقسيم مساوي منابع نفت و گاز ميان تمام مردم ـ برخلاف لزوم توزيع مساوي خراج ـ از احکام اوليه شرعي نیست؛ البته حاكم مجاز است به مصلحت زمانه آن را به صورت مساوي توزيع كند. بنابراين، همچنان‌که توزيع بالسويه انفال بدون وجود مصلحت امري ناصواب است، شيوه کنوني ـ که يارانه بيشتر را به مصرف بيشتر اختصاص مي‌دهد ـ نيز ناصحيح است. بدین‌روی اعطاي يارانه بيشتر به برخي مصرف‌‌‌کنندگان يا توليدکنندگان حتماً بايد مطابق با مصلحت باشد.

کليدواژه‌ها: انفال، خراج، توزيع بالسويه، بيت‌المال، مصلحت.
طبقه‌بندي JEL:  D63، D39.