راهبردهای پیشرفت اقتصادی پیامبر اسلام(ص)؛ رهیافتی برای برنامه‌ریزی پیشرفت اقتصادی در ایران
نوع مقاله:
پژوهشی
نویسندگان:
✍️ سید جواد میرزازاده قصابکلایی
/ دانشجوی دکتری اقتصاد مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / s.j.m.z.1390@gmail.com
/ دانشجوی دکتری اقتصاد مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / s.j.m.z.1390@gmail.comچکیده:
راهبردهای پیشرفت اقتصادی پیامبر اسلام(ص) در مدتی کوتاه تحولی عظیم در اقتصاد مدینه ایجاد کرد و منجر به رفاه توأم با عدالت و معنویت شد؛ پدیده ای که می تواند الگوی مطلوبی برای برنامه ریزی پیشرفت اقتصادی قرار گیرد. این مقاله با روش مطالعه‌ی اسنادی و تاریخی به بازخوانی و تحلیل رویکرد پیامبر و استخراج راهبردهای ایشان در زمینه‌ی پیشرفت اقتصادی پرداخته و با بررسی نقادانۀ برنامه های توسعه‌ی پس از انقلاب، رهیافت و توصیه هایی برای اصلاح برنامه های آتی ارائه می کند. یافته های مقاله نشان می دهد که رسول خدا با اتخاذ راهبردهای اساسی «فرهنگ سازی و تعلیم و تربیت، توزیع عدالت محور و تضمین حقوق مالکیت» و راهکارهایی نظیر ایجاد زیرساخت فرهنگی، آموزشی و تربیتی، تقویت سرمایه‌ی انسانی و اجتماعی، واگذاری زمین برای کشاورزی و مسکن، تفکیک مالکیت های سه گانه، مالیات های شرعی، پرداخت های انتقالی، ترویج عقود سهم بری، و حاکمیت ضوابط شرعی و اخلاقی بر مبادلات و بازار، زمینه‌ی پیشرفت اقتصادی را فراهم کردند. برنامه های توسعه‌ی کشور درباره‌ی نقش دولت و مردم، مسئله‌ی عدالت و الگوی توزیعی و جایگاه نهاد مالکیت، با چالش جدی روبه روست؛ چالش هایی که با سیاست های تعدیلی و لیبرالی مضاعف شده است. دلالت های راهبردهای نبوی می تواند روند حرکتی برنامه های آتی را اصلاح و به ریل صحیح بازگرداند.
Article data in English (انگلیسی)
References:
References:
- آيتي، محمدابراهيم، 1359، تاريخ پيامبر اسلام(ص)، به کوشش ابوالقاسم گرجي، تهران، دانشگاه تهران.
- آئينه‌وند، صادق، بي‌تا، تاريخ سياسي اسلام، تهران، دانشگاه تهران.
- ابن‌سعد، محمدبن، 1960م، الطبقات الکبري، بيروت، دار صادر.
- ابن‌هشام، عبدالملک، 1412ق، السيرة النبويه، چ دوم، بيروت، دارالفکر.
- احمدي ميانجي، علي، 1419ق، مکاتيب الرسول(ص)، قم، دارالحديث.
- افغاني، سعيدبن محمد، 1960م، أسواق العرب في الجاهليه و الإسلام، دمشق، دارالفکر.
- ايزانلو، اميد و محمدجواد توکلي، 1400، «تحليل سيستمي فرهنگ اقتصادي مطلوب در اقتصادمقاومتي (دلالت‌هايي بر برنامه هفتم توسعه)»، مطالعات انقلاب اسلامي، ش 65، ص 147ـ170.
- برادران شرکا، حمیدرضا و بهروز زنوز، 1382، «استراتژي تجاري توسعه صنعتي در ايران (دوران قاجاريه تا انقلاب اسلامي ۱۳۵۷)»، برنامه و بودجه، ش 81، ص 3-38.
- بلاذري، احمدبن يحيي، ۱۴۱۷ق، جُمَل من انساب‌الاشراف، بيروت، چاپ سهيل زکار و رياض زرکلي.
- بي‌آزارشيرازي، عبدالکريم، 1368، «نظام اقتصاد اسلامي در عصر پيامبر(ص)»، در: نظام اقتصاد اسلامي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
- حاج‌کریم، نعمت‌الله، 1375، عوامل رشد و توسعۀ اقتصادی مدینه طی سا‌‌ل‌های 10-1 هجری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- حتي، فيليپ، 1380، تاريخ عرب، ترجمة ابوالقاسم پاينده، چ سوم، تهران، علمي و فرهنگي.
- حرعاملى، محمدبن‌حسن، 1409ق، وسائل الشيعه، قم، مؤسسة آل‌البيت(ع).
- حسيني خامنه‌اي، سيدعلي، 1391، انسان 250 ساله، چ دوازدهم، تهران، صهبا.
- رحيم‌پور ازغدي، حسن، 1387، عقلانيت: بحثي در مباني جامعه‌شناسي توسعه، تهران، طرح فردا.
- رحیمی، عبدالرفیع رحیمی و علی غلامی فیروزجایی، 1394، «بررسی تاریخی سیاست‌های اقتصادی- دینی رسول خدا در مدینه»، پژوهش‌های تاریخی، ش 2، ص 71-88.
- زرگري‌نژاد، غلامحسين، 1384، تاريخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، سمت.
- دادفر، سجاد و روح‌اله بهرامی، 1400، «راهبردهای اقتصادی حکومت نبوی در مدینه النبی»، مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره چهارم، ش 1، ص 264-305.
- شريف، احمدابراهيم، بي‌تا، مكه و المدينه في الجاهليه و عهدالرسول(ص)، بي‌جا، دارالفکرالعربي.
- شريف‌زاده، محمدجواد، 1391، حقوق و اقتصاد در اسلام: مقدمه‌اي بر تحليل اقتصادي نهادهاي حقوق اسلامي با تأکيد بر تاريخ صدر اسلام، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
- شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 1390، مباني نظري تحول بنيادين در نظام تعليم و تربيت رسمي عمومي جمهوري اسلامي ايران، تهران.
- شهيدي، سيدجعفر، 1362، تاريخ تحليلي اسلام تا پايان امويان، تهران، مرکز نشر دانشگاهي.
- صدر، سیدکاظم، 1376، «تجربه مسلمانان صدر اسلام در دست‌یابی به توسعۀ اقتصادی»، دانشگاه اسلامی، ش 2، ص 26-37.
- صدر، سیدکاظم، 1387، اقتصاد صدر اسلام، چ دوم، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي.
- صدر، سيدمحمدباقر، 1400ق، اقتصادنا، بيروت، دارالتعارف للمطبوعات.
- صیفوری، بتول و رامین تقوی، 1397، «آسیب‌شناسی برنامه‌های توسعه ایران قبل و بعد از انقلاب و ارائه راهبردهای محوری»، آفاق علوم انسانی، ش 22، ص 1-23.
- طباطبائي، سيدمحمدحسين، بي‌تا، الميزان، قم، اسماعيليان.
- طبرسى، فضل‌بن حسن، 1373، مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، چ سوم، تهران، ناصرخسرو.
- طغياني، مهدي و عادل پيغامي، 1395، تعليم و تربيت اقتصادي، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
- عاملي، سيدجعفر‌مرتضى، 1424ق، السوق في ظل الدولة الاسلاميه، چ سوم، بي‌جا، المركز الاسلامي للدراسات.
- عاملي، سيدجعفر‌مرتضى، 1426ق، الصحيح من سيره النبي‌الأعظم(ص)، قم، دارالحديث.
- عرب‌مازار، عباس و خسرو نورمحمدی، 1395، «تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی)»، مطالعات و تحقيقات اجتماعي در ایران، دوره 5، ش 1، ص 19-42.
- علي، جواد، 1968م، المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، بيروت، دارالعلم للملايين.
- کتاني، عبدالحي، بي‌تا، نظام الحکومة النبويه المسمي التراتيب الاداريه، بيروت، دارالأرقم بن أبي‌الأرقم.
- کشوري، علي، بي‌تا، «برنامۀ ملي محروميت‌زدايي»، در: کانال الگوي پيشرفت اسلامي در پيام‌رسان ايتا، eitaa.com/olgou4.
- کمالي دهکردي، پروانه، 1372، سياست‌هاي تعديل اقتصادي (در کشورهاي کره‌جنوبي، غنا، نيجريه و ايران)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي بازرگاني.
- كلينى، محمدبن يعقوب، 1407ق، الكافي، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
- محدث نورى، ميرزاحسين، 1408ق، مستدرك‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، قم، مؤسسة آل‌البيت(ع).
- مخزن موسوي، سيد‌هادي، 1390، «سياست‌هاي پولي و مالي صدر اسلام»، زمانه، ش 99، ص 50ـ51.
- مرکز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي، قوانين برنامه‌هاي اول تا ششم توسعه اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، در: rc.majlis.ir/fa/law.
- مطهري، مرتضي، 1390، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
- مكارم شيرازى، ناصر و همكاران، 1377، تفسير نمونه، چ دهم، تهران، دارالكتب الاسلاميه.
- مکارم شیرازی، ناصر، 1411ق، القواعد الفقهیه، چ سوم، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین.
- مؤمني، فرشاد، 1386، اقتصاد ايران در دوران تعديل ساختاري، تهران، نقش و نگار.
- نمازي، حسين، 1387، نظام‌هاي اقتصادي، چ پنجم، تهران، شرکت سهامي انتشار.
- نمازي، حسين، 1399، «تحليلي از شرايط اقتصادي کشور و راهکارهاي پيشنهادي»، فرهنگستان علوم، سال بيستم، ش 74، ص 5-9.
- واقدي، محمدبن عمر، 1409ق، المغازي، تحقيق مارسدن جونس، بيروت، دارالأعلمي.
- هاشمی‌شاهرودی، سیدمحمود، 1389، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، قم.
- هانتينگتون، ساموئل، 1372، «اهداف توسعه»، ترجمة سعيد گازراني، فرهنگ توسعه، ش 9، ص 14-17 و ش 10، ص 1-9.
- Chapra, M., 2000, The Future of Economics; An Islamic Perspective, Leicester, UK, The Islamic Foundation.
- Craswell, R., 2000, "Contract Law: General Theories", in Encyclopedia of Law and Economics, Volume III, The Regulation of Contracts, Bockaert, B. and De Geest, G. (eds), Cheltenham: Edward Elgar.
- Mantzavinos Chrysostomos & Douglass C North, Syed Shariq, 2004, "Learning, institutions, and economic performance", Perspectives on politics, Cambridge University Press, V.1, p. 75-84.
- Williamson, Oliver E., 2005, ''The Economics of Governance", The American Economic Review, V. 95, N. 2, Papers and Proceedings of the One Hundred Seventeenth Annual Meeting of the American Economic Association, Philadelphia, PA, January 7-9, p. 1-18.
شیوه ارجاع به این مقاله:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
میرزازاده قصابکلایی، سید جواد، توکلی، محمدجواد.(1401) راهبردهای پیشرفت اقتصادی پیامبر اسلام(ص)؛ رهیافتی برای برنامه‌ریزی پیشرفت اقتصادی در ایران. دو فصلنامه معرفت اقتصاداسلامی، 14(1)، 7-26
سید جواد میرزازاده قصابکلایی؛ محمدجواد توکلی."راهبردهای پیشرفت اقتصادی پیامبر اسلام(ص)؛ رهیافتی برای برنامه‌ریزی پیشرفت اقتصادی در ایران". دو فصلنامه معرفت اقتصاداسلامی، 14، 1، 1401، 7-26
میرزازاده قصابکلایی، سید جواد، توکلی، محمدجواد.(1401) 'راهبردهای پیشرفت اقتصادی پیامبر اسلام(ص)؛ رهیافتی برای برنامه‌ریزی پیشرفت اقتصادی در ایران'، دو فصلنامه معرفت اقتصاداسلامی، 14(1), pp. 7-26
